Nokturn, muzyczna kołysanka dla nocnych rozmarzonych dusz, nie został przez Chopina wyczarowany ot tak, jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Już na początku XIX wieku Irlandczyk John Field, niczym muzyczny alchemik, przemieszał dźwięki fortepianu, tworząc nastrojowe eliksiry na bezsenność. W jego nokturnowych miniaturach śpiewna melodia tańczyła wdzięcznie z arpeggiowanym akompaniamentem, niczym para zakochanych na balu maskowym. Tak więc to Field jako pierwszy zaskarbił serca publiczności nokturnami, ale to Chopin, mistrz dramaturgii, chwycił ten muzyczny koncept i niczym rasowy szef kuchni dodał do niego szczyptę wirtuozerii, garść harmonicznych przypraw i całą chochlę romantycznej ekspresji. Przekształcił salonowe przekąski w ucztę dla duszy, serwując całą gamę emocji – od cichej zadumy, idealnej na deszczowy wieczór, po niemal mistyczną ekstazę, która mogłaby zawstydzić samego Bachusa.
Jednak zapomnijmy o ckliwym sentymentalizmie! Nokturny Chopina to subtelna, a zarazem potężna wiwisekcja ludzkiego serca, przeprowadzona za pomocą fortepianu. Aby zgłębić nokturny Chopina, nie wystarczy pobieżne głaskanie po ich nastrojowej powierzchni. Trzeba zanurkować głębiej, niczym poszukiwacz pereł, by zrozumieć źródła tych emocji, rozszyfrować ten bogaty język uczuć, od melancholijnego westchnienia po ekstatyczny okrzyk. Pamiętajmy też o kontekście – życiu Chopina, jego miłostkach, tęsknotach, a nawet katarze, bo wszystko to wpłynęło na jego muzykę.
Romantyzm nokturnów Chopina to nie tylko różowe okulary i westchnienia do księżyca. To przede wszystkim liryzm i subtelność melodii, które unoszą słuchacza na skrzydłach fantazji, gdzieś pomiędzy marzeniem sennym a jawą. Chopin, niczym wirtuoz pędzla, maluje dźwiękami obrazy pełne dramatyzmu, używając chromatyki i rubata, które pozwalają na swobodną interpretację, niczym improwizacja jazzowa w salonie. W nokturnach słychać echa poezji romantycznej, z jej uwielbieniem dla uczuć i tęsknotą za ideałem, jakby sam Mickiewicz szepnął Chopinowi kilka wersów do ucha. A czasem fortepian wybucha operową pasją i bel canto, niczym diwa na scenie La Scali. Ta mieszanka stylów tworzy niepowtarzalny muzyczny koktajl, który do dziś upaja melomanów na całym świecie.
Formalnie nokturny Chopina, choć na pierwszy rzut oka proste jak machnięcie ręką, kryją w sobie wyrafinowane rozwiązania, niczym tajne przejście w starym zamczysku. Struktura ABA, z kontrastującą częścią środkową, to fundament, ale Chopin, niczym muzyczny architekt, bawił się formami, dodając elementy ronda, jakby chciał sprawdzić, czy publiczność nadąża za jego myślą. Powracający temat główny, znak rozpoznawczy ronda, mruga do nas np. w Nokturnie Es-dur op. 9 nr 2 czy H-dur op. 62 nr 1. A te dynamiczne kontrasty, od delikatnego pianissimo po grzmiące fortissimo, to jak jazda kolejką górską – raz w górę, raz w dół, emocje sięgają zenitu! Nie zapominajmy o ornamentach, tych muzycznych koronach i berłach, które dodają melodii chopinowskiego sznytu. Tryle, appoggiatury i mordenty, niczym drobne klejnoty, mienią się w dźwiękach, tworząc niepowtarzalną atmosferę. Wszystko to, połączone z mistrzowskim wyczuciem, sprawia, że nokturny Chopina to nie tylko piękne melodie, ale prawdziwe dzieła sztuki.
Interpretacja nokturnów Chopina to nie bułka z masłem. Wymaga nie tylko wirtuozerii, ale i głębokiego zrozumienia muzycznego języka kompozytora, niczym tłumacz starożytnych manuskryptów. Trzeba wyczuć te subtelne niuanse dynamiki i agogiki, wydobyć z fortepianu całą gamę emocji, od szeptu po krzyk. Długie, śpiewne frazy muszą płynąć jak miód, a artykulacja być precyzyjna jak szwajcarski zegarek. Znajomość bel canto przyda się jak znalazł, zwłaszcza w tych fragmentach, gdzie Chopin puszcza oko do opery. A pedał? To narzędzie magii, które pozwala uzyskać to charakterystyczne, chopinowskie brzmienie, pełne ciepła i poezji. Tylko bez przesady! Sentymentalizm zostawmy na walentynki. Chodzi o to, by wyrazić emocje w sposób naturalny i autentyczny, niczym aktor wcielający się w rolę życia. Rubinstein, Horowitz, Zimerman – to tylko kilku z mistrzów, którzy pokazali, jak to się robi, każdy na swój niepowtarzalny sposób.
Aby zrozumieć, co tak naprawdę grało Chopinowi w duszy, gdy komponował nokturny, trzeba zajrzeć do jego biografii. Tęsknota za ojczyzną, miłosne uniesienia i rozczarowania, a nawet pogarszające się zdrowie – wszystko to odbija się w jego muzyce, niczym w lustrze. Melancholia wygnańca, namiętność i ból nieszczęśliwej miłości, rezygnacja i zaduma nad przemijaniem – to tematy, które przewijają się przez nokturny, tworząc muzyczny pamiętnik kompozytora. Weźmy na przykład Nokturn Es-dur op. 9 nr 2 – liryczny, subtelny, niczym wieczorny spacer po parku. A potem c-moll op. 48 nr 1 – dramatyczny, pełen patosu, niczym scena z opery. Dwa różne oblicza Chopina, dwa różne światy emocji, zamknięte w pozornie prostej formie nokturnu.
W nokturnach Chopina, niczym w kropli rosy, odbija się cały wszechświat romantycznych emocji. Liryzm splata się z wirtuozerią, nowatorstwo harmoniczne z formalnym kunsztem, tworząc dzieła, które na zawsze zachwycają. Chopin, rozwijając formę Fielda, tchnął w nią własną duszę, a nokturn stał się symbolem muzycznego romantyzmu, inspirując kolejne pokolenia kompozytorów, od Liszta i Mompou po Paderewskiego. Jak powiedział kiedyś Victor Hugo: „Muzyka wyraża to, co nie może być wypowiedziane, a na co nie można milczeć”. Właśnie ta niewypowiedziana, a przecież tak głęboko poruszająca muzyka, czyni nokturny Chopina nieśmiertelnymi.